شبکه علم و دین بصیرت جویان
پنجشنبه آخر مرداد۹۷، فیضیه، استاد حسن رحیم پور ازغدی و نشست مطالبه گران حوزویِ عدالت اقتصادی. در میانه صحبت ها چالشی ترین بخش، ادعایی بود که از جانب ایشان مطرح شد: ریشه سکولاریسم در حوزه است. امّا آیا این صحبت صحیح است و حقیقتاً حوزه های علمیه به نهادی منفعل تبدیل شده اند؟ این پرسشی است که با پاسخ های بسیار قابل نقد و چالش است:
مقصود استاد از وجود سکولاریسم در حوزه بی تفاوتی به مسائل جاری کشور در حوزه است امّا این بی اطلاعی از شخصیتی مطرح مانند ایشان بعید است. مراکز آموزشی و پژوهشی بسیاری در حوزه علمیه قم یا مشترک میان حوزه و دانشگاه فعال هستند که مسائل اصلی انقلاب و نظام را بررسی می کنند و به تولید علم در علوم انسانی اسلامی و فقه نظام مشغول هستند که نام برخی از اساتید و این مراکز را ذکر می کنیم:
۱. دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم و پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، که از سال ۱۳۶۳ با عنوان «مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی» فعالیت خود را آغاز کرد، در سال ۱۳۸۴ با مجوز قطعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تأسیس شد. پژوهشگاه نهادی حوزوی، انقلابی، پژوهشی و علمی است که با ایفای نقش واسط فعال میان حوزه‌های علمیه با نیازهای دینی مردم و نظام اسلامی به «تبیین و گسترش باور، بینش و ارزش‌های اسلامی و انقلابی» و «تعمیق و توسعه دانش و معرفت اسلامی» می‌پردازد. پژوهشکده های زیر مجموعه ی این پژوهشگاه عبارت است از : پژوهشکده اطلاعات و مدارک اسلامی، پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن، پژوهشکده اخلاق و معنویت، پژوهشکده الهیات و خانواده، پژوهشکده اسلام تمدنی، پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت (ع)، پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی، پژوهشکده فقه و حقوق، پژوهشکده فلسفه و کلام و پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی. ۳۶ گروه علمی در این پژوهشگاه مشغول به فعالیت های علمی پژوهشی هستند. ده فصلنامه علمی در این پژوهشگاه فعالیت دارد.
۲. آیت الله اراکی
آیت الله محسن اراکی، رئیس مجمع تقریب مذاهب اسلامی است که به مدت ده سال نماینده رهبری معظم انقلاب در کشور انگلستان بوده و از شاگردان آیت الله شهید صدر است. ایشان قریب به ده سال است مباحث فقه نظام را در درس خارج خود مورد بحث قرار داده است که تاکنون درباره فقه نظام اقتصادی، فقه نظام سیاسی، فقه نظام عمران شهری، فقه التقریب و فقه فرهنگ دروس خارج خود را برگزار نموده است و برخی به صورت کتاب چاپ شده و برخی در مرحله ویرایش و چاپ قرار دارد.
۳. پژوهشگاه فقه نظام و مرکز مطالعات راهبردی فقه حکومتی
پژوهشگاه فقه نظام و مراکز مطالعات راهبردی فقه حکومتی دو مرکز تخصصی است که زیر نظر آیت الله اراکی مدیریت می شود و در زمینه های تخصصی فقه نظام های اجتماعی، بحث و نظر دارند و علاوه بر انجام پژوهش های فقهی، نشست های علمی برگزار می کنند. از جمله فقه سبک زندگی، فقه فضای مجازی، فقه فرهنگ عمومی، فقه عمران شهری، فقه تربیت و فقه رسانه. ایجاد درس خارج های تخصصی در این موضوعات از اهداف این نشست های علمی است.
بیشتر بخوانید: ثبت نام دوره مجازی فقه حکومتی
۴. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است که در سال ۱۳۶۱ به درخواست جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و ابتدا با نام دفتر همکاری حوزه و دانشگاه شکل گرفته است و حاصل مشارکت فعال حوزویان و دانشگاهیان در حوزه علوم انسانی اسلامی است و به طور کلی شامل سه پژوهشکده علوم اسلامی، علوم اجتماعی و علوم رفتاری است. پژوهشکده علوم اسلامی شامل گروه های قرآن پژوهی، تاریخ اسلام، حقوق و فلسفه و کلام است. پژوهشکده علوم اجتماعی شامل گروه های اقتصاد، مدیریت، جامعه شناسی و علوم سیاسی است. پژوهشکده رفتاری شامل گروه های فلسفه علوم انسانی، روانشناسی، علوم تربیتی و خانواده است. هم اکنون، رئیس این پژوهشگاه حجت الاسلام حسن آقا نظری است.
۵. آیت الله رشاد و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
آیت الله علی اکبر رشاد، مدرّس خارج فقه و اصول در حوزه علمیه تهران و عضو شورای الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و از فیلسوفان دین است. ایشان علاوه بر آثار گوناگون در زمینه فلسفه های مضاف، با تلاش فراوان در سال ۱۳۷۳ اقدام به تأسیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی کرده است. این پژوهشگاه نیز حاصل تلاش و مشارکت فعال حوزه و دانشگاه در زمینه علوم انسانی اسلامی است و شامل چهار پژوهشکده می شود: حکمت و دین پژوهی، نظام های اسلامی، فرهنگ و مطالعات اجتماعی و دانشنامه نگاری دینی. پژوهشکده حکمت و دین پژوهی شامل هفت گروه علمی می شود: فلسفه، عرفان، کلام، منطق فهم دین، قرآن پژوهی، معرفت شناسی و تفسیر تخصصی علوم انسانی قرآنی. پژوهشکده نظام های اسلامی شامل چهار گروه است: سیاست، فقه و حقوق، اقتصاد اسلامی و مدیریت اسلامی. پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی مشتمل بر پنج گروه علمی است: فرهنگ پژوهی، ادبیات اندیشه، تاریخ و تمدن، غرب شناسی و مطالعات انقلاب اسلامی. پژوهشکده دانشنامه نگاری دینی نیز از چهار گروه تشکیل شده است: دانشنامه امام علی (ع)، دانشنامه فاطمی (س)، دانشنامه سیره نبوی (ص) و دانشنامه علوم قرآن.
شش مرکز به این پژوهشگاه وابسته است: مرکز پژوهش های جوان، کانون اندیشه های جوان، مرکز رشد علوم انسانی اسلامی، مرکز مطالعات فضای مجازی، مؤسسه دانش و اندیشه معاصر و قطب علمی فلسفه دین.
۶. آیت الله علیدوست و شاگردان ایشان
آیت الله ابوالقاسم علیدوست عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و رئیس انجمن فقه و حقوق حوزه علمیه قم است که پژوهشگر در حوزه های فقهیِ پدیده های نوپیدا و معاصر است. دو سال گذشته کتابی با نام فقه پدیده های نوپیدا که حاصل مباحث ایشان در درس خارج فقه بود به نگارش یکی از شاگردان ایشان به چاپ رسید. آثار قلمی ایشان هم عبارت است از : فقه و مصلحت، فقه و عرف، فقه و عقل، فقه و حقوق قراردادها؛ ادله عام قرآنی و فقه و حقوق قراردادها؛ ادله عام روایی.
از میان شاگردان ایشان هم کتابی با عنوان «فقه بازی های رایانه ای» توسط محمود عبداللهی و عسکر درخشان از دانش آموختگان مرکز فقهی ائمه اطهار در قم و از شاگردان آیت الله علیدوست به نگارش در آمد.
۷. آیت الله مصباح یزدی و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)
آیت الله محمد تقی مصباح یزدی از شاگردان طراز اوّل علامه سیّد محمد حسین طباطبائی و فقیه، فیلسوف و نظریه پرداز صاحب اثر در علوم انسانی اسلامی است. مؤسسه امام خمینی از سال ۱۳۷۲ توسط ایشان و در ذیل مرکز مدیریت حوزه علمیه قم تأسیس شد و در ۱۷ گروه علمی فعالیت آموزشی و پژوهشی از طلاب دارد: ادیان، تاریخ و اندیشه معاصر، حقوق، روان شناسی، علوم تربیتی، علوم سیاسی، علوم قرآنی، فلسفه، کلام و فلسفه دین، اقتصاد، اخلاق، تاریخ، جامعه شناسی، زبان، عرفان، مدرسی معارف اسلامی و مدیریت.
۳۰ فصلنامه علمی در این مؤسسه فعالیت دارد مانند فصلنامه معرفت اقتصاد اسلامی، روان شناسی دین، اسلام و پژوهش های مدیریتی، اندیشه های حقوق عمومی، معرفت سیاسی، معرفت فرهنگی اجتماعی و اسلام و پژوهش های تربیتی.
۸. مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا (ع)
مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا (ع) زیر نظر دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم است که طلاب در مقطع تخصصی تحصیل رسمی حوزوی خود می توانند در آن اشتغال به تحصیل داشته باشند. این مؤسسه دو نوع دوره آموزشی رسمی و حمایتی دارد. دوره های آموزشی رسمی این مؤسسه عبارت است از: تاریخ اسلام در سطح ۲ تخصصی(کارشناسی ناپیوسته)، تاریخ اهل بیت، شیعه شناسی، تبلیغ، تاریخ تشیع و مشاوره در سطح ۳ تخصصی (کارشناسی ارشد). دوره های آموزشی حمایتی نیز عبارت است از : حکمت و عرفان گرایش اجتماعی در سطح۳ تخصصی، اندیشه اجتماعی معاصر مسلمین، فلسفه علوم اجتماعی، فقه سیاسی و حکمت و عرفان اسلامی گرایش شریعت در سطح ۴ (دکتری)
۹. استاد عبدالحسین خسروپناه
حجت الاسلام و المسلمین دکتر عبدالحسین خسروپناه از اساتید مطرح حوزه و دانشگاه و رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران است که تدریس فقه نظام های اجتماعی در مدرسه مشکات و تألیف و تدریس در فلسفه اسلامی، فلسفه های مضاف (فلسفه دین، فلسفه علوم اجتماعی و…) ، کلام جدید و غرب شناسی از آثار اوست.
۱۰. استاد حمید پارسانیا و دانشگاه باقر العلوم (دفتر تبلیغات حوزه)
حجت الاسلام و المسلمین دکتر پارسانیا، فیلسوف و جامعه شناس و از شاگردان طراز اوّل آیت الله جوادی آملی است که در حوزه علوم اجتماعی و علوم ارتباطات اجتماعی به فردی جریان ساز میان طلاب حوزه علمیه بدل شده است و توانسته است بسیاری از طلاب دغدغه مند در علوم انسانی اسلامی را در دانشگاه باقر العلوم گرد آورد تا میراث علمی حوزه های علمیه در فضای آکادمیک دانشگاهی و در راستای تحول در علوم انسانی به آنان آموزش داده شود. این دانشگاه از سال ۱۳۶۴ به عنوان مؤسسه آموزش عالی باقر العلوم (ع) تأسیس شد و در سال ۱۳۸۴ به دانشگاه ارتقا یافت که نهادی واسط میان دانشگاه و حوزه های علمیه و به پشتوانه دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم شکل گرفت. هم اکنون این دانشگاه چهار دانشکده دارد: زبان های خارجی و مطالعات بینا فرهنگی؛ فرهنگ، علوم اجتماعی و رفتاری؛ تاریخ و مطالعات سیاسی و فلسفه و اخلاق. دانشکده زبان های خارجی شامل گروه های زبان های عربی، انگلیسی، فرانسه و آلمانی. دانشکده فرهنگ، علوم اجتماعی و رفتاری شامل گروه های علوم اجتماعی، مدیریت راهبردی و مطالعات فرهنگی. دانشکده تاریخ و مطالعات سیاسی شامل گروه های تاریخ و تمدن و مطالعات سیاسی. دانشکده فلسفه و اخلاق شامل گروه های فلسفه و کلام، اخلاق و معارف اسلامی و فلسفه های مضاف. دانشجویان این دانشگاه تماماً از میان طلاب و اکثر اعضای هیأت علمی از شخصیت های حوزوی هست.
۱۱. آیت الله اعرافی
آیت الله علیرضا اعرافی، مدیر محترم حوزه های علمیه و رئیس جامعۀ المصطفی العالمیّۀ است که در حوزه های مسائل روز در فقه قدم های مفیدی برداشته است از جمله تدریس درس خارج فقه اقتصاد، درس خارج فقه تربیتی، فلسفه تربیتی اسلام و تألیف کتاب در حوزه فقه هنر و چندین مجلد در فقه تربیت، اجتهاد تمدن ساز، تفسیر تربیتی، از جمله آثار اوست.
۱۲. مرکز فقهی ائمه اطهار
از جمله اقدامات این مرکز، تأسیس رشته تخصصی فقه پزشکی و فصلنامه فقه و اجتهاد و فعالیت در حوزه های فقه امنیت، فقه کودک، فقه زنان و سایر مسائل نوین فقه است.
آن چه گفته شد اندکی ازفعالیت های حوزویان در مسائل روز است و باید موضوع پایان نامه های سطح ۳ و رساله های علمی سطح ۴ حوزه علمیه و همایش های علمی حوزوی و آثار گفتاری و قلمی از اساتید تحول خواه در حوزه را نیز بدان افزود.
آیا با وجود فعالیت های گوناگونی که به آن اشاره شد باز هم می توان مدعی شد حوزه های علمیه سکولار هستند و ربطی با فضای معاصر خود ندارند؟!
