ویژه ها
نهاد خانواده و مسئله حقوق بشر/پاسخی علمی به شبهه ای شیطانی

نهاد خانواده و مسئله حقوق بشر/پاسخی علمی به شبهه ای شیطانی

اختصاصی بصیرت جویان- شهریور امسال، اتفاقی در فضای رسانه ای انتشار یافت که هم دستمایه ضد انقلاب خارج نشین شد و هم بهانه ای برای جنبش سازی برای تغییرات لیبرالی در جامعه ایران؛ خبری مبتنی برعدم اجازه خروج یکی از زنان فوتبالیست ایران زمین از جانب شوهر وی. اساساً خاصیت جنبش های اجتماعی تغییرات غیر ساختاری و اعتراضات کوچک است که گرچه حدود براندازی در آن قابل تعریف نیست اما در طولانی مدت تغییراتی ساختاری در فرهنگ و استحاله از درون در فضای سیاست ایجاد می کند. از آغاز انقلاب تا کنون نیز شاهد  شکل گیری جنبش های گوناگون در این زمینه بوده ایم و جدیدترین جنبش، کمپینی بود که خواستار لغو اجازه شوهران برای خروج زنان بود. از این رو برآن شدیم تا جایگاه شوهر را در نهاد خانواده از نگاه جامعه شناسی تحلیل کنیم.

نهاد های اجتماعی

نهاد، نظام[۱] سازمان یافته و پایداری از الگو های اجتماعی است که برخی رفتار های تأیید شده و یکنواختی را در جهت بر آورده ساختن نیاز های بنیادی جامعه ایجاب می کند. [۲] نهاد ها در هر جامعه ای تعدادی وظایف یا کارکرد های اساسی را بر عهده دارند که بر نیاز های اساسی اجتماعی دلالت می کند. اعضای جدید باید تولد یافته و تربیت شوند، ضروریات حیاتی زندگی باید تولید و توزیع شود، نظم اجتماعی باید برقرار و حفظ گردد و مردم باید احساس کنند که زندگی معنی و هدفی دارد. ساخت ها و شیوه هایی که به وسیله آن ها این وظایف صورت عمل به خود می گیرد نهاد های اجتماعی را تشکیل می دهد.پنج کارکردی که مبنای پیدایی نهاد های اصلی جامعه را تشکیل می دهند. عبارت اند از :
۱. تولید نسل و تعیین خویشاوند
۲. تربیت اعضای جدید و انتقال فرهنگ از نسلی به نسل دیگر
۳. تولید و توزیع کالا ها و خدمات
۴. تدارک برای استفاده مشروع از قدرت برای استقرار نظام اجتماعی
۵. رابطه انسان با ماورای طبیعت
هر یک از این نهاد ها شیوه منطقی برای بر آوردن یک نیاز عمومی جامعه است. نهاد ها با ساخت ها ، روابط ، هنجار ها و شیوه های رفتاری خاص خود ضمن بر آوردن این نیاز ها به ایجاد و حفظ نظم و ثبات اجتماعی مدد می رساند. نهاد هایی که این وظایف را به عهده دارند عبارت اند از:۱- خانواده۲-آموزش و پرورش ۳- اقتصاد ۴- حکومت و ۵- دین. [۳]

خانواده، جامعه کوچک

خانواده یک نهاد اجتماعی اساسی است. زیرا چند فرآیند پیچیده از جمله شکل گیری شخصیت ، هویت یابی فرد ، تربیت و مسیر زندگی با آن ارتباط مستقیم دارد. علاوه برآن که دارای یک نظام مدیریتی خاص میان اعضای آن است. نظام مدیریتی که نقش های متعددی را تعریف کرده و برای نخستین بار در زندگی انسان را در مدار حقوق و تکلیف می شناساند و بدیهی است که اولین نهاد اجتماعی که فرد پس از تولد با آن رو به رو می شود همین نهاد است. همچنین،جدای از اختلافات در ماهیت خانواده ( تک هسته ای و گسترده) اما تأثیر و تأثر و فعل و انفعالات درون آن قابل انکار نیست. بنابر این گزاف نیست که نهاد خانواده را به مثابه جامعه ای کوچک بدانیم که با برخورداری از چهارچوب های تعریف شده در نظام اجتماعی کل، انسان را به سوی کمال اجتماعی در فضای کلان می رساند.

هر نهاد اجتماعی نیازمند یک سرپرست است

لازمه نظم بخشی و استواری هر کدام از نهاد های اجتماعی،رعایت چهار رکن است: وجود «یک قانون مشخص»، «قانون گذار مشخص» ، «مدیر مشخص» و «قانون مدار معین» است. پر واضح است که در غیر این صورت جز هرج و مرج و فروپاشی آن نهاد اجتماعی امر دیگری را نمی توان انتظار داشت. به عبارت دیگر لازمه حفظ یک نهاد اجتماعی، تعریف نقش ها و توجه به حقوق و وظایف متقابل آن هاست و این امر سبب می شود تا هر کس در جایگاه خود قرار گیرد و نهاد اجتماعی به ثبات و قرار برسد. نهاد خانواده نیز این قاعده مستثنا نبوده و باید از چهار رکن گذشته پیروی نماید تا از افول و زوال امان یابد. بنابر این پدر مدیریت کلان خانواده، مادر مدیریت درون خانواده را برعهده می گیرد و دخالت هرکدام در امور دیگری اختلال و نوعی تجاوز می توان به شمار می آورد. پس نباید با نوعی تعصب ورزی نظام بخشی نهاد خانواده را متهم به نقض حقوق بشر کرد.

بنابر این لزوم اطاعت فرزند از پدر و مادر و اطاعت زن از شوهر به معنای برقراری نظام دیکتاتوری نیست. بلکه حفظ مدیریت جایگاه ها و رعایت حقوق متقابل است که در این میان آشکار شده و چهارچوب پیچیده این جامعه کوچک را برای رسیدگی به فرآیندهای گوناگونی که ذکر کردیم در نظر می گیرد. روحیه التزامبه هنجارها و ارزش ها واطاعت پذیری در این جامعه کوچک به مراتب در نظام اجتماعی کل اثر خواهد افتاد و از این روی می توان خانواده را مقدمه بر جامعه پذیری افراد خواند.

*سیدمحمدطباطبائی-پژوهشگر  و طلبه سطوح عالی حوزه علمیه قم

پی نوشت

  1. جهت اطلاع نسبت به تعاریف نظام و نظام اجتماعی ر.ک. علیرضا شایان مهر، دائره المعارف تطبیقی علوم اجتماعی، صص۵۲۸-۵۲۹
  2. بروس کوئن ، ترجمه محسن ثلاثی، در آمدی بر جامعه شناسی، ص۱۱۰
  3. علیرضا شایان مهر، دائره المعارف تطبیقی ، صص۵۵۳-۵۵۴

جوابی بنویسید

ایمیل شما نشر نخواهد شدخانه های ضروری نشانه گذاری شده است. *

*

You cannot copy content of this page