شبکه علم و دین بصیرت جویان
پنجمین و آخرین اصل از اصول امام (ره) در سیاست داخلی در کلام حضرت امام خامنه ای «کار و تلاش همگانی برای پیشرفت کشور» است.(۱)
امام پیشرفت را در ابعاد مادی تعریف نکرده و آن را جامع از دو جانب مادی و روحانی و در افق تمدن محمدی می بیند و از این رو به صراحت تمدن محمد رضایی را نقد کرده و انقلاب خود را بر پایه تفکر اسلام شکل می دهد. (۲) با توجه به چنین گزاره هایی می توان نگاه امام خمینی (ره) به مسئله پیشرفت را از آثار او و همچنین صحیفه پربارش بهره جست. هر آن چه در این مقاله پیرامون آن بحث می شود مستند به کلمات و سیره عملی ایشان و بیانات امام المسلمین حضرت آیت الله العظمی خامنه ای است.
نخستین مطلب درباره اصل فوق، روح خود باوری بنیانگذار انقلاب در مسیر پیشرفت است. رهبر انقلاب در این باره می فرماید:
«یک مظهر دیگر عقلانیت امام، تزریق روح اعتماد به نفس و خوداتکائی در ملت بود. در طول سالهای متمادی، از آغاز تسلط و ورود غربی‌ها در این کشور – یعنی از اول قرن ۱۹ میلادی که پای غربی‌ها به ایران باز شد – دائماً به وسیله‌ی عوامل و دستیارانِ خودشان، با تحلیلهای گوناگون، توی سر ملت ایران میزدند؛ ملت ایران را تحقیر میکردند، به ملت ایران میباوراندند که نمیتواند، عُرضه‌ی اقدام علمی و پیشرفت علمی ندارد، توانائی کار کردن و روی پای خود ایستادن را ندارد. سردمداران رژیم پهلوی و قبل از او، مکرر ملت ایران را تحقیر میکردند. اینجور وانمود میکردند که اگر پیشرفتی متصور است، اگر کار بزرگی باید بشود، باید به وسیله‌ی غربی‌ها بشود؛ ملت ایران توانائی ندارد. امام بزرگوار به یک چنین ملتی روح اعتماد به نفس را تزریق کرد، و این نقطه‌ی تحول ملت ایران شد. پیشرفتهای ما در زمینه‌ی علمی، در زمینه‌ی صنعتی، در انواع و اقسام عرصه‌های زندگی، معلول همین اعتماد به نفس است.»(۳) امام خمینی خود در این باره می فرماید:«ناچاریم که به ملت متوجه بشویم براى سازندگى؛ براى اینکه ترمیم کنیم این خرابیها که در طول مدت حکومت جائر پهلوى در مملکت ما حاصل شده است. و- بحمد اللَّه- ملت ما راجع به سازندگى، این مهیا بودن خودشان را اعلام کردهاند. دانشجوهاى عزیز، متخصصین، مهندسین و بازارى، کشاورز، همه قشرهاى ملت، داوطلب براى این است که ایرانى که به طور مخروبه به دست ما آمده است بسازند. از این جهت، باید ما بگوییم یک جهاد سازندگى، موسوم کنیم این جهاد را به »جهاد سازندگى« که همه قشرهاى ملت، زن و مرد، پیر و جوان، دانشگاهى و دانشجو، مهندسین و متخصصین، شهرى و دهاتى، همه با هم باید تشریک مساعى کنند و این ایران را که خراب شده است بسازند…و البته مأمورین دولت در هر جا- آنها هم- مردم با آنها تشریک مساعى کنند. در تحت نظر اشخاص کارشناس، مأمورین دولت کارها را انجام بدهند. و روحانیونى که در همه جا در بلاد- بحمد اللَّه- هستند، در این امر آنها هم تشریک مساعى [همکاری] کنند نظارت کنند.« (۴)
دومین بُعد این اصل عدالت محوری امام است که بالطبع در نگاه ایشان به پیشرفت نیز مؤثر می افتد. رهبر انقلاب در این باره نیز می فرماید:
»بُعد عدالت هم در مکتب امام بسیار برجسته است. اگرچه به یک معنا عدالت هم از همان عقلانیت و نیز از معنویت برمیخیزد، اما برجستگی بُعد عدالت در منظر امام بزرگوار، آن را به طور مشخص‌تری در مقابل ما قرار میدهد. از اول پیروزی انقلاب، امام تکیه‌ی بر طبقات ضعفا را اصرار کردند، تکرار کردند، توصیه کردند. تعبیر «پابرهنگان» و «کوخ‌نشینان» جزو تعبیراتی بود که در کلام امام بارها و بارها تکرار شد. به مسئولین اصرار داشتند که به طبقات محروم برسید. به مسئولین اصرار داشتند که از اشرافیگری پرهیز کنند. این، یکی از توصیه‌های مهم امام بزرگوار بود. ما نباید اینها را فراموش کنیم. آفت مسئولیت در یک نظامی که متکی به آراء مردم و متکی به ایمان مردم است، این است که مسئولین به فکر رفاه شخصی بیفتند؛ به فکر جمع‌آوری برای خودشان بیفتند؛ در هوس زندگی اشرافیگری، به این در و آن در بزنند؛ این آفت بسیار بزرگی است. امام خودش از این آفت بکلی برکنار ماند و مسئولین کشور را هم بارها توصیه میکرد که به کاخ‌نشینی و به اشرافیگری تمایل پیدا نکنند، سرگرم مال‌اندوزی نشوند، با مردم ارتباط نزدیک داشته باشند. ماها که آن روز جزو مسئولین بودیم، امام دوست میداشت که با مردم ارتباط داشته باشیم، مأنوس باشیم؛ اصرار داشت که خدمات به اقصی نقاط کشور برده شود؛ مردم نقاط دور، از خدمات عمومی کشور بهره‌مند شوند. اینها ناظر به آن بُعد عدالت امام بزرگوار بود. امام اصرار داشت که مسئولین از میان مردم انتخاب شوند، از خود مردم باشند، وابستگی‌ها ملاک قبول مسئولیتها نباشد. وابستگی به شخصیتها، به فامیلها، بلای هزار فامیلی که در دوران قاجار و دوران پهلوی بر سر این کشور آمد، امام بزرگوار ما را نسبت به این قضیه حساس کرده بود. گاهی در مقام تعریف از یک مسئولی میگفتند: این از دل مردم برخاسته است. ملاک را این میدانستند. از نظر امام بزرگوار، تکیه‌ی به ثروت و تکیه‌ی به قدرت برای گرفتن مسئولیت، جزو خطرهای بزرگ برای کشور و برای انقلاب بود. خب، اینها ابعاد خط امام است.»(۵)
سومین بخش الگوی پیشرفت امام امت (ره) را می توان در توجه به الویت ها در مسیر پیشرفت دانست. امام خمینی (ره) در پیام تلویزیونی خود پیرامون تشکیل جهاد سازندگی-که خود نمونه عملی عملکرد حضرت امام (ره) در مسیر تعالی و پیشرفت کشور است- چنین می فرماید :
« من مىخواهم از اشخاص که براى زیارتها، براى مکه معظمه، براى مدینه منوره مىخواهند بروند لکن به طور استحباب مىخواهند بروند، من مىخواهم از آنها هم تقاضا کنم که شما براى ثواب مىخواهید بروید مکه مشرف بشوید، مىخواهید بروید مدینه منوره، عتبات عالیات مشرف بشوید؛ امروز ثوابى بالاتر از اینکه به برادرهاى خودتان کمک کنید [نیست] و این سازندگى را همه با هم شروع کنید که ایران خودتان درست ساخته بشود، و برادرهاى خودتان نجات پیدا بکنند. خداوند به همه شما اجر عنایت مىکند، و همان ثوابى را که شما از زیارتها مىخواهید خداوند به شما در این جهاد خواهد داد.» (۶)
*وصیت نامه
امام خمینی (ره) دوری از دریوزگی را عامل پیشرفت دانسته و توصیه می فرمایند:«بدانید مادام که در احتیاجات صنایع پیشرفته، دست خود را پیش دیگران دراز کنید و به دریوزگی عمر را بگذرانید قدرت ابتکار و پیشرفت در اختراعات در شما شکوفا نخواهد شد. و به خوبی و عینیت دیدید که در این مدت کوتاه پس از تحریم اقتصادی همانها که از ساختن هرچیز خود را عاجز می‌دیدند و از راه انداختن کارخانه‌ها آنان را مأیوس می‌نمودند، افکار خود را به کار بستند و بسیاری از احتیاجات ارتش و کارخانه‌ها را خود رفع نمودند. و این جنگ و تحریم اقتصادی و اخراج کارشناسان خارجی، تحفه‌ای الهی بود که ما از آن غافل بودیم. اکنون اگر دولت و ارتش کالاهای جهانخواران را خود تحریم کنند و به کوشش و سعی در راه ابتکار بیفزایند، امید است که کشور خودکفا شود و از دریوزگی ازدشمن نجات یابد.»
همچنین در پایان وصیت نامه خویش با اشاره به توکل الهی در مسیر پیشرفت چنین می نگارند:
«وصیت من به همه آن است که با یاد خدای متعال به سوی خودشناسی و خودکفایی و استقلال، با همه ابعادش به پیش، و بی تردید دست خدا با شما است، اگر شما در خدمت او باشید و برای ترقی و تعالی کشور اسلامی به روح تعاون ادامه دهید. »
پی نوشت ها:
- سخنرانی حرم مطهر امام خمینی(ره)، ۱۴ خرداد۱۳۹۲
- ۱۶/۱۲/۱۳۵۷
- سخنرانی حرم مطهر امام خمینی(ره)، ۱۴ خرداد ۱۳۹۰
- صحیفه امام ، ج ۸ ، صص۱۷۹-۱۸۰
- سخنرانی حرم مطهر امام خمینی ۱۴ خرداد ۱۳۹۰
- صحیفه امام، ج۸ ، ص۱۸۰
انتشار یافته در شماره پنجم نشریه راه امام
