«ورود امام رضا علیهالسلام در ایران و متبرک شدن خاک این کشور به قدوم ایشان، فواید فراوانی را به همراه داشته که نخستین آنها حضور گستردهی علویان و خویشاوندان حضرت در ایران بوده است. همین موضوع بهگونهای بود که ایران را به پایگاه خاندان پیامبر اسلام صلیاللهوعلیهوآله تبدیل کرد و بیشترین شمار علویان در ایران حضور دارند تا مناطق عربی. خود این حضور، موجب آشنایی گستردهی مردم ایران با حقیقت اهلبیت و در نتیجه، ترویج شیعه گردید و بعد از حضور امام رضا علیهالسلام، مذهب تشیع بسیار فراگیر شد و تا جایی پیش رفت که در قرن ششم هجری، یعنی حدود سیصد سال بعد، در کتاب «النقض» (اثر عبدالجلیل قزوینی رازی) گسترهی وسیع شیعه در ایران ذکر میشود.
بدین ترتیب، معارف اهلبیت بهسرعت در ایران گسترش مییابد و با آن زمینهای که ذکر کردم [۱] و اینکه ایرانیان حقطلب بودند و همواره از مظلوم دفاع میکردند، زمانی که متوجه ظلم دستگاه عباسی به اهلبیت شدند، بهسرعت به آنها روی آوردند. حتی اهل تسنن ایران نیز به اهلبیت اقبال نشان دادند. در همین کتاب «النقض» آمده است که در زمان سلجوقیان (قرن ششم)، عزاداری مردم همدان (که در آن موقع اهل تسنن بودند) به قدری پُرشور بود که موجب شگفتی شیعیان قم میشد.
از دیگر برکات فرهنگی حضور امام رضا علیهالسلام، انتقال تدریجی مرکزیت شیعه از مدینه به ایران و محور قرار گرفتن شهرهایی مانند ری، قم و طوس بود و پس از این بود که القاب و فامیلیهای مانند رازی (اهل ری)، قمی و طوسی زیاد میشوند.
پیدایش مراکز مهم علمی بهخصوص در قم و در جوار حضرت معصومه علیهاالسلام، از دیگر ثمرههای فرهنگی این حضور بوده است. همانطور که میدانیم، ایشان هم برای پیوستن به حضرت به ایران آمدند؛ یعنی اینکه قم پایگاه عظیم تشیع شد، به خاطر حضرت معصومه علیهاالسلام و پیوستن ایشان به مسیر امام رضا علیهالسلام بوده است.
نکتهی دیگری که کمتر دیده شد و من آن را بهنوعی در بیانات رهبر معظم انقلاب دیدم، از این قرار است که بعد از حضور حضرت در ایران و انعکاس مناظرات علمی ایشان در مرو، میبینیم که مباحث عقلی حتی در میان اهل تسنن (که اهل حدیث در آن زمان حکومت داشتند)، گسترش مییابد و بسیاری از آن بهرهمند میشوند و در حالی که در مناطق عربنشین فلسفه بسیار مهجور مانده بود، در ایران مکاتب مهم فلسفی شکل گرفت. حتی تا زمان مغول و بعد از آنها در ایلخانان و تا زمان تشکیل صفویه، بهخصوص شیراز بهعنوان یکی از مراکز مهم فلسفی وجود داشته است و علاقهمندان به علم از نقاط مختلف، خودشان را به مناطق ایران و بهخصوص شیراز میرساندند.
به اعتقاد بنده، گسترش حوزهی علمی در ایران، به یُمن حضور امام رضا علیهالسلام و مباحث ایشان بوده است. تا قبل از حضور ایشان، فقط نیشابور مرکز علمی خراسان بود و بعد از امام رضا علیهالسلام، شهرهای بزرگ خراسان قدیم تبدیل به مرکز علمی شدند و دانشمندان زیادی از سمرقند و بلخ و بخارا برخاستند و در فقه، حدیث، کلام و تفسیر، صاحبنظر شدند.»
دکتر محمدحسین رجبی دوانی
منبع:khamenei.ir
پی نوشت:
- «ایرانیها در میان تمدنهای اطراف خود، ویژگی بتپرستی نداشتند و از افتخارات آنها این بود که هرگز بتپرست نبودهاند. علاوه بر این، حقطلبی و عواطف و احساساتی که در ایرانیها وجود داشت، موجب آن شد که بهسرعت به اسلام روی بیاورند و همانطور که گفتم، پیش از طاهریان و سامانیان نیز نیمی از مردم ایران با میل اسلام آورده بودند و با اینکه از سوی اعراب با اسلام آشنا شدند، اما از طریق ابراز تمایل به اهلبیت، توانستند برتری خود را ثابت کنند.» بخشی دیگر از سخنان دکتر رجبی دوانی