شبکه علم و دین بصیرت جویان
بررسی کوتاه جایگاه نقلی ، عقلی و تاریخی حجاب
پرسش این روز ها درمورد مسئله حجاب ، سؤال از چرایی الزام بخشی زنان به حجاب است. می گویند مرذم خود شعور دارند و چرا نباید خود انتخاب کنند و اختیار داشته باشند؟
این پرسش را از دو جنبه می توان بررسی کرد: یک جنبه این است که انسان گرا باشیم و انسان را مدار تمام فعالیت ها بدانیم و نگاه دوم آن که او را بنده خدا و خدا محور معرفی کنیم. حجاب یک مسئله اجتماعی بوده و باید دید تفاوت جامعه توحیدی و جامعه سکولار انسان مدار در تبیین وظایف اجتماعی انسان ها چیست؟
هر جامعه براساس مصالح و برای تنظیم روابط خویش-چه توحیدی و چه سکولار- نیازمند وضع قوانینی هست تا از هرج و مرج جلوگیری نماید. این قوانین شاید به حریم خصوصی کسی لطمه بزند و یا مورد رضایت شخصی نباشد اما از آن جهت که در قوانین اجتماعی و حکومتی مصلحت کل جامعه مدنظر است، مصلحت جمع بر فرد مقدم بوده و امری عقلائی محسوب می شود.
قانون حجاب از جمله قوانین اجتماعی است که البته مورد رضایت برخی نیست. ضروری است پیش از رسیدگی به این قانون اجتماعی اسلام تفاوت قوانین اسلامی و غیر اسلامی را شناخت.
برای نمونه دکتر وهبه زحیلی، متفکر نظریه پرداز مصری، این تفاوت ها را توضیح می دهد:
«نظام قانونی اسلام، انسان را به سوی کمال و تعالی می برد، در حالی که در قانون [غیر اسلامی مبتنی بر نظام های حقوقی سکولار دنیا] در پی هدفی سودگرایانه و عمل گرایانه است که همان بقای جامعه باشد؛ از این رو گاه قانون شرایط و اوضاعی را که جامعه پسندیده است به رسمیت می شناسد و از آرمان های بلندی که اسلام در پی آن هاست و دیگر ادیان در پی آن بوده اند چشم می پوشد. برای نمونه قانون، حق غاصب را در صورتی که مدت معینی بر آن گذشته و به دیگر سخن مشمول مرور زمان شده باشد به رسمیت می شناسد…»(۱)
قانون حجاب و الزام مردم به آن بر نگاه اسلامی امری کاملاً صحیح است زیرا :
۱. قرآن کریم به آن دستور فرموده است . هر امر و دستور – چنان که در علم اصول فقه پرداخته شده است- دلالت اولیه آن بر وجوب است و نه چیز دیگر. مگر آن که قرینه ای بر خلاف آن وجوب باشد. بررسی آیات حجاب در ادامه می آید.
۲. تخلف از احکام واجب و حرام الهی ، ممنوع است. قرآن کریم به صراحت به عدم اختیار مردم در برابر حکم خدا اشاره کرده و می فرماید: « هیچ مرد و زن با ایمان حق ندارد زمانی که خدا و پیغمبرش به امری حکمی کنند برای خود اختیاری در امورشان بر گیرند»(۳) این مطلب با اختیار تکوینی انسان منافات ندارد و شخص می تواند آن فعل را تکویناً انجام ندهد اما معصیت کرده و عذاب الهی در انتظار اوست . چگونه می شود حکمی از ناحیه خدا آن هم در امور اجتماعی واجب باشد و الزام به آن واجب نباشد؟!
۳. اسلام امر به معروف و نهی از منکر را واجب ساخته است . یعنی نه تنها انجام واجب و ترک حرام لازم و ضروری است بلکه پیگیری انجام واجب و ترک حرام هم ضروری است گاهی این پیگیری به صورت یک توصیه فردی است گاهی با توصیه و تذکر همگانی و دیگر مراتب امر به معروف و نهی از منکر. الزام به حجاب مصداق امر به معروف و واجب است و این که گفته شود ما در اسلام الزام به حجاب نداریم با یکی از واضحات شریعت اسلام که امر به معروف است مخالفت کرده است.
۴. از حیث توجه به تاریخ اول اسلام نیز سیره رسول اکرم در قرن اول هجری بر وجوب حجاب بود. چنان که رسول اکرم (ص) به همسران خود امر و الزام به حجاب می نمودند. (۴) البته باید دانست که وجوب حجاب در سال ششم هجری دانسته شده است(۵) . بنابر این هرگونه نقل مبنی بر بی حجابی زنان پیش از این سال- که خود ۱۹ سال از آغاز اسلام است- به معنای نفی حجاب در اسلام نیست.
بررسی کوتاه آیات حجاب
« در کنار هم و به ترتیب نزول آوردن آیات و دقت و درنگ روى آنها، نشان خواهد داد که حکم حجاب،یک باره اعلام نشده،بلکه کم کم و با گذشت زمان و آماده شدن زمینه و… بر قلب مبارک پیامبر(ص) نازل شده است.
ابتدا، در روزهاى پایانى سال پنجم هجرى، در جریان ولیمه ازدواج پیامبر(ص) با زینب بنت جحش(همسر طلاق داده شده زیدابن حارثه) آیه حجاب همسران پیامبر(ص) بر آن حضرت نازل شد.
همه مردان برابر دستور این آیه شریفه مى بایست از پس پرده با همسران پیامبر(ص) سخن بگویند.
در مرحله دوم، خویشاوندان نسبى از دایره این حکم بیرون شدند و آنان اجازه یافتند با همسران پیامبر(ص) بى آن که پرده اى در بین باشد، سخن بگویند.
در مرحله سوم، جلباب (چادر) به عنوان حقى براى همسران و دختران پیامبر(ص) و زنان مؤمن قرار داده شد.
در مرحله چهارم، آیات سوره نور احکام حجاب بانوان را روشن ساخت.
در مرحله پنجم، اجازه گرفتن براى ورود به محل استراحت بانوان محرم، مطرح شد.»(۶)
در پایان نیز باید گفت تنها متکفل کشف احکام شریعت اسلام فقها در چارچوب پیچیده اجتهاد هستند که با در نظر گرفتن مبانی و منابع کشف احکام و اطلاقات ،عمومات، تخصیص ها و تقیید ها ، استنباط ملاکات و مصالح و مفاسد متعلق در احکام،تنقیح مناط ،نسبت دلیل مبین مقاصد شریعت و دلیل مبین حکم، مبانی مطرح در علم های اصول فقه ، رجال (علم راویان حدیث) و درایه و قواعد فقهی مختص به هر باب فقهی و بسیاری عوامل دیگر دخیل در اجتهاد به کشف احکام الهی می پردازند و بنابر این هیچ گاه عدم اطلاع غیر فقیه بر یک حکم شرعی به معنای نبود در آن اسلام نخواهد بود.
پاورقی ها:
۱. دکتر وهبه زحیلی ، نظریه ضرورت در فقه اسلامی ، ص۳۲ ؛ ترجمه دکتر حسین صابری
۲. مانند آیه ۳۱ سوره نور که به بیان حدود پوشش زن می پردازد.
۳. « ما کان لمؤمن و لا مؤمنه إذا قضی الله و رسوله أمراً أن یکون لهم الخیره من أمرهم و من یعص الله و رسوله فقد ضلّ ضلالاً مبیناً» ( احزاب/۳۶)
۴. احمد عابدینی، سیری در آیات حجاب
۵. پرسمان، حکم حجاب در چه سالی نازل شد؟
۶. احمد عابدینی، سیری در آیات حجاب
